stawizny Domowiny
- Details
- Category: Uncategorised
- Published on Wednesday, 30 May 2012 18:05
- Written by Denny Müller
- Hits: 5599
Wubrane fakty k 100-lětnemu wobstaśu Domowiny ako zastupnica zajmow Serbow, wót dr. Pětša Šurmana, Serbski institut/Wótnožka za dolnoserbske slěźenja Chóśebuz
13. oktobra 1912 se «kšywowy zwězk serbskich towaristwow» z mjenim DOMOWINA we Wórjejcach załožyjo. Jeje wótglědanje jo «serbsku kulturu Górneje a Dolneje Łužyce we swójej swójoraznosći, w rěcy, nałogach a drastwach zdźaržaś, ju wědomnostnje a duchnje pózwigowaś». Wšakorake tšojenja, mjazy nimi Prědna swětowa wójna, su jeje źěło pśetergnuli. 1921 Domowina swóju źěłabnosć wobnowja. W Górnej Łužycy se tśi župy wutwóriju. Załoženje regionalnego zwězka w Dolnej Łužycy se njeraźi. Domowina se wót zachopjeńka Weimarskeje republiki profilěrujo nic jano ako zastupnica zajmow Serbow na kulturnem, ale teke politiskem pólu kaž jo to było zapołožone we wopśimjeśowem wusměrjenju. Na swójej głownej zgromaźinje 1926 na pśikład wobzamknjo rezoluciju, w kótarejž kritizěrujo saksku ewangelsku synodu, až wóna serbskej rěcy gódnotu ako kulturna rěc wótprějo. 1937 se zjawna źěłabnosć Domowiny a wšych jeje pśizamknjonych towaristwow zakažo, dokulaž njejo zwólna, wót sakskich statnych instancow nadiktěrowane wustawki pśipóznaś. Pó nich dej wóna jano hyšći byś «zwězk k woplěwanju domownje a serbskich nałogow», a nic wěcej zastupnistwo narodno-etniskich zajmow Serbow. Mimo togo Domowina wótpokažo, až deje Serby jano «serbski rod we wobłuku nimskego luda» byś, a jo nadalej měnjeca, až su Serby «samostatna ludowa kupka, kótaraž se pśez wósebnu rěc a swójske ludowe a kulturne pókłady» wót nimskego luda rozeznawa. 10. maja 1945 se Domowina w Górnej Łužycy wobnowijo. Wóna se wuwójujo źělne pśipóznaśe pśez sowjetsku komandanturu za wšykne dwójorěcne wokrejse w Sakskej, a to hyšći do pśizwólenja załoženja a źěłabnosći partajow a towarišnostnych organizacijow w Sowjetskej wobsadniskej conje. 1946 se Domowina prědny raz w Dolnej Łužycy załožyjo, a to z dowolnosću komandantury w Chóśebuzu. Wóna se wobglědujo ako naslědnica Maśice Serbskeje, togo 1880 w Chóśebuzu załožonego «serbskego knigłowego towaristwa», kótaraž pózdźej až do swójogo zakaza 1937 ako «wědomnostne towaristwo serbskich pśijaśelow knigłow“ statkujo. 1948 wobzamknjo Sakski sejm «Kazń k zachowanju pšawow serbskeje ludnosći». Domowina głownje wobwliwujo wopśimjeśe dojadnanja, kenž Serbam k prědnemu razoju w zgromadnych stawiznach z Nimcami «kazniski šćit a statne spěchowanje» rěcy, kultury a dalšnego wuwiśa zarucyjo. 1949 dowólijo bramborske krajne kněžarstwo źěłabnosć Domowiny we wokrejsach Chóśebuz, Grodk, Kalawa a Lubin. Pśipóznaśe jo zakład za to, až k prědnemu razoju kupki a župy w Dolnej Łužycy nastanu. 1949 pśipóznajo sakske krajne kněžarstwo Domowinje status ako korporacija zjawnego pšawa. Z tym jo wóna dalšnym towarišnostnym organizacijam faktiski rowno stajona, a smějo swóje specifiske nadawki za zwopšawdnjenje serbskeje kazni do statka stajiś. 1949 pśigłosujo centralne pśedsedarstwo, wót grafikarki Hanki Krawcec nacerjone znamuško – lipowe łopjeno – ako Domowina njasć. 1950 wobzamknjo bramborske krajne kněžarstwo pó pśikłaźe w Sakskej «Prědne póstajenje nastupajucy spěchowanje serbskeje ludnosći». Domowina pśeznanijo južo do togo centralne wjednistwo SED, až deje se serbske nastupnosći teke w Bramborskej rědowaś. Domowina spěchujo serbske kulturne žywjenje, wót lěta 1948 teke gromaźe z nowo nastawajucymi a k prědnemu razoju wót stata spěchujucymi serbskimi institucijami. Wóna zdobywa nowy pódzajtšny nimski stat, kenž se wuznajo k zarownowanju ideelnych a materielnych škódow napśeśiwo Serbam, ako spěchowaŕ za rědowanje jich narodno-specifiskich nastupnosćow. Tak se na pś. wěcej a wěcej na dwójorěcnosć w zjawnem rumje we Łužycy źiwa. Domowina pódpěrujo natwaŕ socializma w Nimskej demokratiskej republice (NDR). Na jadnom boce se w jeje wjednistwje měnjenje pśesajźijo, až dajo se zachowanje a spěchowanje serbskego ludstwa jano we wobłuku nimskego stata zwónoźeś. Na drugem boce dej Domowina notnosć swójeje eksistence ako mjeńšynowa organizacija pód nowymi towarišnostnymi wuměnjenjami pśez to dopokazowaś, až ten towarišnostny eksperiment w pódzajtšnej Nimskej pódpěrujo. To jo rownocasnje jadno rozsudne wuměnjenje za to, se wupominaś wót statnych instancow, partajow a organizacijow, až wóni se za serbske nastupnosći zasajźuju. Domowina wupołnijo transmisionsku funkciju politiki SED. W zajmje toś teje partaje wójujo pśeśiwo pózdatnem serbskim nacionalizmje, a to ze škódnymi wustatkowanjami za narodnu substancu Serbow. Pśez to pśecej na to serbske dosć njeźiwa. Tak na pś. njezadora wobzamknjenje wuwjeźeńskego póstajenja k šulskej kazni 1964 (7. DB), kótarež wósebnje w serbšćinje B k wjelikemu spadoju pśez zawjeźenje dopołneje dobrowólnosći dowjeźo, mjazy drugim we wokrejsu Chóśebuz-kraj. Někótare pśikłady za wósebny angažement Domowiny ako zastupnistwo Łužyskich Serbow w NDR: Wjednistwo Domowiny kritizěrujo wósebnje w pěśźasetych lětach mjeńšynowu politiku napśeśiwo Serbam. Pozitiwny rezultat jo, až statne instance kaž teke towarišnostne organizacije wěcej na serbske nastupnosći glědaju. Ignoranca napśeśiwo Serbam wóteběra. Zastupniki Domowiny w Budyšynje a Chóśebuzu se zasajźiju z wuspěchom za to, až se žywjeńske poměry nimskich a serbskich luźi w Błotach w pšašanju pitneje wódy a šćitoju pśed wjelikeju wódu pólěpšyju. Pśipóznaśe Zwězka Łužyskich Serbow pśez to rosćo. 1958 nacerijo Domowina naśisk za nowu serbsku kazń, kenž dej se pśez Ludowu komoru NDR wobzamknuś. Kazń wopśimnjejo pśesajźenje rownopšawnego nałožowanja serbskeje rěcy w zjawnosći, kenž sebje Serby mógu wuskjaržyś. Initiatiwa se njeraźi. Na zachopjeńku šesćźasetych lět wuwójujo Domowina z pomocu serbskich institucijow, až se delegěrowanje wobźělnikow na Centralnej serbskej rěcnej šuli w Dešanku (za wobwod Chóśebuz) a Minakale (za wobwod Drježdźany) do cełkownego kwalifikaciskego systema za dorosćonych zarědujo. 1968 wobzamknjo ministarstwo za ludowe kubłanje w Barlinju 4. DB. Wóna korigěrujo na śišć Domowiny rědowanje z lěta 1964 w tom, až smějo wóna a wótpowědne zagronity ze serbskego boka zasej za serbsku wucbu zjawnje wabiś. Licba wobźělnikow na serbskej wucbje znowego stupa. 1987/88 wjeźo Domowina dialog ze serbskimi katolskimi a ewangelskimi duchownymi z pozitiwnymi wuslědkami za kuždy bok. 1988 pśesajźuju někótare nawjedujuce funkcionary Domowiny, až se pasus «socialistiski» w sebjewopisowanju ako narodna organizacija Serbow wótpołožyjo a se za to pomjenjenje «ceły serbski lud wopśimujuca narodna organizacija» wužywa. 1989/90 se Domowina reforměrujo a se wulichujo wót pódrědowanja pód partaju SED. Wóna se zasej profilěrujo ako kšywowy zwězk serbskich towaristwow. W njom maju župy ze swójimi kupkami w Górnej a Dolnej Łužycy dalej kšute městno.
Facit: Załoženje Domowiny 1912 jo snaź był ten nejskobodnjejšy kšac w stawiznach Serbow. Zwězkoju Łužyskich Serbow se raźi, swóju wopšawdnjonu eksistencu pśecej zasej pód rozdźělnymi towarišnostnymi systemami dopokazaś. Pśi tom wón teke kompromise cyni. Domowina sebje aktualnje nadalej wupomina realizaciju narodno-etniskich pšawow za Serbow, a to na zakłaźe pśipóznaśa ako zastupnica serbskego luda gromaźe z nimskeju wětšynu ludnosći.